Grassen die dijken versterken
Om Nederland te beschermen tegen de gevolgen van de zeespiegelstijging moet de komende 30 jaar zo’n 1.500 kilometer aan primaire dijken worden verstevigd. Gras kan daar zeker een belangrijke rol bij gaan spelen. Daarom onderzoekt de Radboud Universiteit nu samen hoe dat vorm moet worden gegeven.
Sinds 1 januari 2017 is de normering van de waterveiligheid in ons land gewijzigd en geldt voortaan voor iedereen hetzelfde beschermingsniveau tegen overstromingen. Eén van de consequenties van die wijziging was de conclusie dat er dan wel zo’n 1.500 kilometer aan dijken versterkt zouden moeten worden. Waterschappen en Rijkswaterstaat hebben nu tot en met 2050 de tijd om die versterkingswerkzaamheden te voltooien.
Die opdracht stelt de waterschappen en Rijkswaterstaat echter op heel wat plekken voor een groot probleem. Wie dijken wil verhogen, dient die ook aan de achterkant te versterken. Dat maakt een dijkverhoging een kostbare ingreep maar ook eentje waarvoor op veel plekken simpelweg de benodigde ruimte ontbreekt. Daar is de bebouwing of verstedelijking al tot aan het dijklichaam opgerukt. Een soortenrijke dijkbekleding, met een afwisseling van grassen en kruiden, zou mogelijk een bijdrage kunnen leveren. Deze bekleding levert een sterke zode die goed zou combineren met een lagere dijk die iets meer overslagkansen toelaat.
Flowerpower dijk
Met de mengsels D1 en D2 bevat de Gragids momenteel twee grasmengsels die speciaal zijn samengesteld voor toepassing op dijken. Deze mengsels richten zich vooral op een snelle ontkieming, een goede beworteling en een hoge erosiebestendigheid. De grassen worden òf gemaaid of beweid door schapen. Ze bevatten daarom hoofdzakelijk Engels raaigras, veldbeemd en roodzwenk waar, in het geval van beheer door schapen, witte klaver aan wordt toegevoegd.
Nu de toegevoegde waarde van kruiden aan de biodiversiteit en duurzaamheid steeds meer en breder wordt ingezien, biedt dit kansen en mogelijkheden voor nieuwe mengsels. Verschillende waterschappen zijn de afgelopen jaren zelf al gaan experimenteren door lokale soorten aan hun mengsels toe te voegen. Om dit soort dijken en hun toegevoegde waarde extra onder de aandacht te brengen, lanceerde de huidige deltacommissaris, Peter Glas, vlak voor zijn afscheid als voorzitter van de Unie van Waterschappen, het jaarlijkse “Flowerpower Dijk” initiatief. ‘Dit soort dijken leveren een bijdrage aan de biodiversiteit, zorgt voor een bijzondere landschapsbeleving en draagt bij aan het algemeen waterbewustzijn,’ zo was hij van mening.
Soortenrijke dijk
Een soortenrijke en bloemrijke dijk kan dus een belangrijke bijdrage leveren aan de biodiversiteit. Kruiden ook kunnen beter tegen droogte waardoor de dijkbekleding groener blijft tijdens hete zomers. Daarnaast is het aannemelijk dat het uitvoerige wortelstelsel van gras-kruidenmengsels de dijk op een natuurlijke manier extra versterken. Juist daarom lenen soortenrijke bekledingen zich uitstekend om de komende jaren de Nederlandse dijken laagdrempelig, kostenefficiënt en effectief te versterken.
Om vast te stellen wat de juiste gras-kruidenmengsels zouden moeten zijn, is de Radboud Universiteit met een grote groep partners nu een tweejarig onderzoek gestart naar de relaties tussen vegetatiesamenstelling, beworteling, bodem, droogte en beheer op bestaande dijken. Ook bekijken ze de relaties tussen erosieparameters, vegetatie en beworteling. Uiteindelijk moet duidelijk worden hoe erosiebestendig, duurzaam en kosteneffectief een bepaald mengsel is en of het resultaat praktisch toepasbaar is in zowel de dijkversterkingsprojecten als het beheer en beoordeling ervan.
Future Dikes
Het onderzoek is toepasselijk, Future Dikes genoemd; de dijken van de toekomst. Het bestaat uit twee fases waarbij in de eerste fase de focus op het ontwerp, aanleg en toetsing van de dijk ligt. In fase twee zal de validatie, het beheer en onderhoud worden bekeken.
In de kassen op de campus in Nijmegen zijn 45 soorten grassen en kruiden in diverse bakken uitgetest. Van die soorten wordt het wortelstelsel onderzocht. Buiten is een dijkopstelling gemaakt met klei afkomstig van een dijkrenovatie in de omgeving. De opstelling kent een verdichting die standaard is voor dijken. In de proefdijk zijn op regelmatige afstand plexiglas kokers geplaatst zodat camera’s de wortelgroei in het dijklichaam straks nauwkeurig kunnen vastleggen. Alle proefvakken op de proefdijk zijn half oktober ingezaaid. Tussen de proefvakken zijn metalen platen geplaatst on ongewenste vermenging van mengsels te voorkomen. Bekeken zal gaan worden of de opkomst van de verschillende soorten volgens verwachting is, hoe goed de vegetaties zich vestigen en volgend jaar hoe groot de biomassa is. De helft van de proefopstelling zal in komende jaren ook onderworpen worden aan een droogtetest om te zien hoe de mengsels zich zullen houden tijdens droge periodes.
Putten uit een reservoir aan informatie
Future Dikes put voor een deel uit de beschikbare kennis die door allerlei verschillende organisaties en instanties al (ooit eens) is vastgelegd. Zo is al bekend dat naast de bodemsamenstelling, de voedselrijkdom van de bodem en de wijze waarop de dijk wordt beheerd, ook de hellingshoek van de dijk en de blootstelling aan de zon medebepalend zijn voor het vestigingsklimaat voor grassen en kruiden. Een inventarisatie van vegetatie op de dijken van Waterschap Rivierenland in 2014, gaf al een eerste maar duidelijke indruk. In een proefvak van 25m2 zandig talud waar het gras gehooid werd, werden 13 soorten gras en 52 soorten kruiden aangetroffen. Ter vergelijking: in een bemest weiland of in een gazon worden doorgaans slechts 5 plantensoorten aangetroffen. De onderzoekers hadden 1.200 permanente proefvakken waar in totaal 101 plantensoorten zijn aangetroffen. Ze stelden vast dat 30 soorten daarvan in minimaal 60% van de onderzoeklocaties voorkwamen. In weilanden kon men slechts 12 karakteristieke plantensoorten terugvinden.
Gras: ’n Dijk van ’n soort
Soortenrijke graslanden zijn een laagdrempelig, betaalbaar, vriendelijk ogend en ijzersterk medium om omgevingen visueel en structureel te verrijken. De komende jaren onderzoekt het team van Future Dikes wat dat voor het versterken van de Nederlandse dijken kan betekenen. Nederland heeft internationaal al een ijzersterke reputatie op zowel het gebied van waterwerken als op het gebied van grasland(kunde). Door soortenrijke graslanden met een hoge biodiversiteit straks nadrukkelijker en weloverwogen in te zetten om dijken te versterken, tillen we die reputatie(s) naar een hoger niveau en blijft Nederland, ondanks de zeespiegelstijging, droog.
